Arystoteles, w pierwszym rozdziale swojej Polityki, argumentuje, że istoty ludzkie są stworzeniami społecznymi i tracą swoją naturę, jeśli nie są częścią celowej grupy. Dopóki człowiek nie stanie się zwierzęciem lub bogiem, jego zadaniem jest kontrolowanie swoich pragnień, takich jak pragnienie aktywności lub przyjemności, tylko poprzez integrację ze społeczeństwem. Ludzie ewoluują i stają się cywilizowani, gdy są zmuszani do przestrzegania wyższych standardów moralnych.

Starożytni Grecy zazwyczaj kategoryzowali rzeczy według ich przeznaczenia i użyteczności. Arystoteles postrzegał państwo przez pryzmat teleologiczny, wierząc, że istnieje ono w określonym celu. Oprócz języka, tym, co odróżnia ludzi od zwierząt, jest poczucie moralności, zdolność do rozróżniania między sprawiedliwym a niesprawiedliwym, dobrem a złem, co czyni cel państwa przede wszystkim moralnym.

Dlaczego potrzebujemy państwa?

Państwo istnieje nie tylko po to, aby pomóc nam prosperować ekonomicznie lub społecznie, ale także po to, abyśmy mogli żyć sprawiedliwie. Według Arystotelesa państwo jest naturalnym bytem, który istniał na długo przed pojawieniem się jednostek. Chociaż może się wydawać, że państwa-miasta mają chronić obywateli, ich prawdziwym celem jest pomoc w osiągnięciu wyższych poziomów duchowych i filozoficznych, a także dobrobytu materialnego. 

Dla Arystotelesa idealne państwo to nie tylko obrońca zapobiegający przemocy, ale narzędzie rozwoju i dobrobytu ludzi. Idee Arystotelesa mają znaczący wpływ na twórców państw, dostarczając im uzasadnienia dla ograniczania indywidualnych swobód w celu opracowania praw i polityk aktywnie realizujących te pozytywne cele.

Poglądy Arystotelesa na demokrację

Arystoteles i jego mentor Platon w dużej mierze zgadzali się co do celu państwa, ale różnili się co do metod jego osiągnięcia. Platon wierzył, że jakość państwa zależy wyłącznie od jakości jego obywateli, dlatego uważał, że inżynieria społeczna jest konieczna. W swojej koncepcji zaproponował cenzurę, własność publiczną i zarządzanie wykształconą elitą jako kluczowe środki do osiągnięcia celów publicznych, jak szczegółowo opisano w jego dziele Państwo.

Z drugiej strony Arystoteles pokładał większe zaufanie w jednostkach i wierzył, że podstawą trwałego społeczeństwa są jednostki rodzinne, w tym gospodarstwa domowe z niewolnikami, a także własność prywatna. Obaj filozofowie byli sceptyczni co do zdolności demokracji z jej chaotyczną naturą do osiągania celów społecznych. Jednak większe zrozumienie ludzkiej natury przez Arystotelesa sprawiło, że jego filozofia polityczna była bardziej realistyczna, a w rezultacie miała większy wpływ na struktury publiczne i rządy na przestrzeni wieków.
W Etyce nikomachejskiej Grow argumentuje, że głównym celem w życiu jest szczęście, a szczęście to można osiągnąć tylko wtedy, gdy żyje się zgodnie z cnotami odpowiednio w polityce Twierdzi, że cel państwa powinien być podobny.

Problem własności wspólnej

Arystoteles rozpoczyna swoje rozważania od pytania, jak najlepiej zorganizować państwo: czy wszystko powinno być wspólne, w tym związki i dzieci, jak to było praktykowane przez Spartan? Jednak w odniesieniu do własności, pomimo atrakcyjności idei równej dystrybucji, Arystoteles argumentuje, że jest to sprzeczne z ludzką naturą. 

Ludzie mają tendencję do posiadania rzeczy i dążenia do wzbogacenia się poprzez własne wysiłki. Społeczeństwo będzie bardziej stabilne i mniej konfliktowe, jeśli każdy będzie mógł realizować własne interesy bez uciekania się do przymusowej dystrybucji własności. Ważniejsze jest zachęcanie ludzi do bycia życzliwymi i będą oni mieli więcej współczucia dla swoich sąsiadów, jeśli będą posiadać własność prywatną.

Z drugiej strony Platon wierzył, że państwo zyska siłę tylko dzięki całkowitej jedności i ścisłej kontroli nad wszystkimi aspektami życia społecznego i kulturalnego. Arystoteles natomiast był przeciwnego zdania: państwo staje się silniejsze dzięki różnorodności głosów i idei. Podczas gdy Platon potępiał kapitalizm i akumulację własności, Arystoteles twierdził, że zjawiska te są zgodne z ludzką naturą. Uważał, że rolą państwa jest tworzenie praw, które pozwolą ludziom gromadzić bogactwo i własność, zapewniając dobrobyt wszystkim.

Jeśli chodzi o instytucje społeczne idealnego państwa, Arystoteles był bardziej skłonny do demokracji niż Platon, który preferował ideę rządów filozofów-królów. Z kolei Arystoteles uważał, że każdy obywatel powinien uczestniczyć w zarządzaniu państwem. Opowiadał się również za publicznym systemem edukacji, wierząc, że edukacja jest zbyt ważna, aby pozostawić ją pod opieką rodziny.

Podsumowanie

Podsumowując, refleksje Arystotelesa i Platona na temat natury państwa i jego celów ujawniają fundamentalne różnice w ich podejściu do organizacji społeczeństwa. Platon, przedstawiając państwo jako jeden organizm, dążył do ścisłej kontroli nad życiem obywateli i pełnej jedności, w której rządziła elita filozofów. Jego zdaniem głównym zadaniem państwa było utrzymanie porządku i stabilności poprzez centralizację władzy i życia społecznego.

Z kolei Arystoteles uznawał znaczenie własności prywatnej, różnorodności opinii i naturalnych ludzkich aspiracji. Postrzegał państwo jako mechanizm, który nie tylko zapewniał bezpieczeństwo i dobrobyt gospodarczy, ale także pomagał obywatelom osiągnąć wyższe cele moralne i duchowe. Jego podejście było bardziej realistyczne, skoncentrowane na harmonii między ludzką naturą a prawami oraz na wspieraniu osobistej inicjatywy w państwie.

Te filozoficzne debaty miały ogromny wpływ na rozwój myśli politycznej na przestrzeni wieków. Arystoteles, ze swoimi bardziej demokratycznymi poglądami i naciskiem na własność prywatną i udział obywateli w życiu politycznym, zapowiadał wiele idei, które są nadal istotne we współczesnych systemach demokratycznych. Podczas gdy Platoński model absolutnej kontroli pozostał utopijny, idee Arystotelesa zostały wprowadzone w życie w różnych formach państwowych, potwierdzając ich żywotność i wpływ na politykę w całej historii.

Michael Barnes

Ekspert prawny z 30-letnim stażem doświadczenie.